225013
تهران – برنامه‌های کاهش آسیب و آموزش‌های استراتژیک در زندان‌های ایران به نتایج خیره‌کننده‌ای منجر شده و شیوع ویروس HIV را به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده است. این دستاورد مهم که به‌ویژه در پایتخت مشهود است، نشان می‌دهد که میزان آلودگی از حدود ۲۵ درصد به کمتر از ۳ درصد تقلیل یافته است. متخصصان معتقدند که رمز موفقیت در کنترل این بیماری فراگیر، نهفته در آگاهی‌رسانی صادقانه و ترویج آموزش‌های جامع درباره روابط جنسی ایمن است.
دستاوردی ملی در کنترل HIV: از ۲۵ درصد به کمتر از ۳ درصد
این کاهش چشمگیر در آمار شیوع HIV در زندان‌ها، نقطه‌عطفی در مسیر کنترل HIV در کشور محسوب می‌شود. مینو محرز، متخصص برجسته بیماری‌های عفونی، با اشاره به اهمیت گفتگوی بی‌پرده و شفاف درباره این ویروس، تصریح کرد: "کشورهایی که از همان ابتدا بدون ترس و با صداقت درباره HIV صحبت کردند، توانستند میزان شیوع بیماری را به‌طور چشمگیری کاهش دهند. رسانه‌ها در این زمینه نقشی حیاتی ایفا می‌کنند و در ایران نیز باید تلاش‌های بیشتری در این راستا صورت گیرد." این آمار، گواهی بر اثربخشی سیاست‌گذاری‌های سلامت محور در محیط‌های آسیب‌پذیر است که می‌تواند الگویی برای سایر بخش‌های جامعه باشد.
ریشه‌کن کردن HIV در زندان‌ها: رمز موفقیت برنامه‌های کاهش آسیب
یکی از محوری‌ترین دلایل کاهش شیوع HIV در زندان‌ها، اجرای موفقیت‌آمیز "برنامه‌های کاهش آسیب" (Harm Reduction Programs) بوده است. این برنامه‌ها که با هدف به حداقل رساندن خطرات و آسیب‌های ناشی از رفتارهای پرخطر طراحی شده‌اند، شامل اقداماتی نظیر توزیع سرنگ‌های استریل، ارائه متادون و آموزش‌های پیشگیرانه در میان زندانیان بوده است. در گذشته، استفاده مشترک از سرنگ‌های آلوده در میان معتادان تزریقی، به‌ویژه در زندان‌ها، عامل اصلی انتقال ویروس HIV به شمار می‌رفت، به‌گونه‌ای که گاه ده‌ها نفر از یک سرنگ استفاده می‌کردند. محرز تأکید کرد که با پیاده‌سازی این اقدامات و افزایش دسترسی به وسایل پیشگیری، انتقال ویروس به‌طور قابل توجهی مهار شد و نتایج آن در کاهش آمار HIV در برخی زندان‌های تهران از ۲۵ درصد به کمتر از ۳ درصد قابل مشاهده است.
مسیرهای اصلی انتقال HIV و تحول چالش‌ها در جامعه
ویروس HIV عمدتاً از سه طریق اصلی منتقل می‌شود: تماس جنسی محافظت‌نشده، استفاده از سرنگ‌ها و وسایل آلوده تزریق مواد مخدر، و نیز از مادر به جنین در دوران بارداری یا شیردهی. متخصصان یادآور می‌شوند که با تشخیص زودهنگام و درمان به موقع مادران مبتلا و مصرف داروهای ضدویروسی، احتمال انتقال به نوزاد تقریباً به صفر می‌رسد. درحالی‌که در گذشته، معضل سرنگ‌های مشترک عامل اصلی انتقال HIV بود، روندهای فعلی حاکی از تغییر الگوی انتقال است. در حال حاضر، اکثریت موارد جدید ابتلا به HIV در کشور از طریق روابط جنسی بدون محافظت رخ می‌دهد. این تغییر الگوی انتقال، ضرورت آموزش گسترده و مستمر درباره روابط جنسی ایمن و استفاده از ابزارهای پیشگیری را دوچندان می‌کند. متأسفانه، کمبود آموزش‌های رسمی و جامع در این زمینه باعث شده است که جوانان اطلاعات خود را عمدتاً از منابع نامطمئن و فضای مجازی کسب کنند که می‌تواند به گسترش ناآگاهی و رفتارهای پرخطر دامن بزند.
اهمیت آگاهی‌بخشی و درمان در مهار HIV: غلبه بر انگ اجتماعی
در حالی که هنوز واکسن مؤثری برای پیشگیری از HIV وجود ندارد، پیشرفت‌های دارویی در سال‌های اخیر چشمگیر بوده است. داروهای ضدویروسی (Antiretroviral drugs) می‌توانند بار ویروس را در بدن فرد مبتلا به حدی کاهش دهند که فرد بتواند سال‌ها زندگی عادی و سالمی را تجربه کند و حتی در صورت رعایت پروتکل‌های درمانی، احتمال انتقال ویروس به دیگران نیز به شدت کاهش یابد. امیدواری‌ها برای دستیابی به درمان قطعی این بیماری نیز در آینده‌ای نزدیک رو به افزایش است. با این حال، یکی از بزرگترین چالش‌ها در کنترل HIV در ایران، انگ اجتماعی و تبعیض علیه بیماران است. این انگ باعث می‌شود که افراد مبتلا یا مشکوک به بیماری، از ترس قضاوت، طرد شدن و شرم، از مراجعه برای تشخیص و درمان خودداری کنند. برای غلبه بر این مانع، نقش رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و مسئولان بهداشتی در ترویج آگاهی‌بخشی صادقانه، شکستن تابوها و ایجاد فضایی عاری از قضاوت برای بیماران HIV حیاتی است.
نیاز به رویکردی جامع برای کنترل پایدار HIV در ایران
موفقیت به دست آمده در کنترل HIV در زندان‌ها، یک مدل موفق از اثربخشی برنامه‌های هدفمند و آگاهی‌رسانی است. برای دستیابی به کنترل پایدار HIV در کل کشور، ضروری است که این الگوهای موفق به جامعه عمومی نیز تعمیم یابند. این رویکرد جامع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
آموزش فراگیر و صادقانه: ترویج آگاهی عمومی درباره راه‌های انتقال، پیشگیری و درمان HIV در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها با محتوای علمی و به‌روز.
دسترسی آسان به خدمات: فراهم آوردن امکان تست و مشاوره HIV به صورت رایگان، محرمانه و بدون نیاز به هویت‌سنجی برای عموم جامعه در مراکز بهداشتی.
مقابله با انگ اجتماعی: اجرای کمپین‌های رسانه‌ای و آموزشی گسترده برای کاهش تبعیض و ایجاد حمایت اجتماعی از افراد مبتلا به HIV و خانواده‌های آن‌ها.
تلاش‌های مستمر، همکاری بین بخشی و سرمایه‌گذاری بر روی آموزش و پیشگیری می‌تواند به کاهش بیشتر شیوع HIV و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا در سراسر کشور منجر شود و ایران را در مسیر کنترل کامل این بیماری پیش ببرد.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
مطالب مرتبط
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و معمای یبوست؛ کشف ریشه‌های گوارشی و راهکارهای درمانی
- ۵ نشانه کلیدی که مسیر پیری سالم و زندگی طولانی‌تر را هموار می‌سازد
- زخم‌های کوچک دهان می‌توانند نشانه‌ای جدی از سرطان باشند
- ۵ نشانه کلیدی که مسیر پیری سالم و زندگی طولانی‌تر را هموار می‌سازد
About the Author
