شیر مادر به‌عنوان کامل‌ترین و اختصاصی‌ترین تغذیه برای نوزاد، نقش بی‌بدیلی در حفظ سلامت جسمی و روانی کودک ایفا می‌کند. متخصصان کودکان بر این باورند که تغذیه با شیر مادر نه‌تنها خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی را کاهش می‌دهد، بلکه احتمال بروز سندروم مرگ ناگهانی نوزاد را نیز به‌طور چشمگیری کم می‌کند.
ارزش غذایی شیر مادر؛ فراتر از جایگزین‌های مصنوعی
عباس بسکابادی، فوق تخصص کودکان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با اشاره به اهمیت شیر مادر در رشد و ایمنی نوزاد، اظهار داشت: ترکیب شیر مادر به‌طور مداوم و حتی ساعتی با نیازهای بدن نوزاد تطبیق می‌یابد. این شیر سرشار از آنتی‌بادی‌ها، پروتئین‌های محافظتی و مواد مغذی است که از ابتلا به بیماری‌های تنفسی، گوارشی و عفونت‌های میکروبی جلوگیری می‌کند.
وی تأکید کرد که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در برابر بیماری‌ها مقاوم‌تر هستند و در صورت ابتلا، علائم خفیف‌تری را تجربه می‌کنند. همچنین شیر مادر در رشد مغز، تکامل بینایی و افزایش ضریب هوشی کودک نقش مؤثری دارد.
آغوز؛ طلای مایع برای آغاز زندگی سالم
بسکابادی با تأکید بر اهمیت آغوز (شیر اولیه مادر)، آن را منبعی غنی از آنتی‌بادی‌ها و پروتئین‌های حیاتی دانست که در تقویت سیستم ایمنی نوزاد نقش کلیدی دارد. وی هشدار داد که برخی مادران با وجود کفایت شیر خود، به تغذیه ترکیبی با شیر خشک روی می‌آورند که نه‌تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است موجب التهاب گوارشی در نوزاد شود.
اصول صحیح شیردهی و زمان آغاز غذای کمکی
این متخصص کودکان توصیه کرد که در هر وعده شیردهی، ابتدا یک پستان به‌طور کامل تخلیه شود تا شیر انتهایی که حاوی چربی و پروتئین رشد است، به نوزاد برسد. سپس می‌توان پستان دیگر را در نوبت بعدی استفاده کرد. غذای کمکی باید از چهارماهگی آغاز شود، اما تغذیه با شیر مادر تا دو سالگی ادامه یابد.
نشانه‌های کفایت شیر مادر
افزایش وزن حدود یک کیلوگرم در ماه اول، ادرار کافی و مدفوع نرم و قهوه‌ای از نشانه‌های کافی بودن شیر مادر هستند. کاهش وزن تا ۷ درصد در روزهای ابتدایی طبیعی است و نوزاد باید تا پایان هفته اول به وزن تولد بازگردد. بسکابادی هشدار داد که برخی مادران مکیدن نوزاد را با گرسنگی اشتباه می‌گیرند و به‌جای درک درد شکمی (کولیک)، شیر خشک می‌دهند که ممکن است درد نوزاد را تشدید کند.
تأثیر داروها و اعتیاد بر شیردهی
وی با اشاره به تأثیر داروها بر ترکیب شیر مادر گفت: بیشتر داروها از طریق شیر ترشح می‌شوند، اما تنها برخی از آن‌ها نیاز به تعدیل دارند. در صورت بروز خواب‌آلودگی شدید در نوزاد پس از شیردهی، مادر باید شیر خود را دوشیده و در نوبت بعدی استفاده کند. همچنین مادران مصرف‌کننده مواد مخدر، به‌ویژه مواد صنعتی، نباید نوزاد خود را با شیر خود تغذیه کنند، زیرا این امر می‌تواند عوارض جدی مانند علائم ترک نوزادی را به همراه داشته باشد.
شیردهی در شرایط بیماری و اهدای شیر
بسکابادی خاطرنشان کرد که مادران مبتلا به آنفلوانزا یا کووید-۱۹ می‌توانند با رعایت اصول بهداشتی مانند شست‌وشوی دست و استفاده از ماسک، به شیردهی ادامه دهند. اما در مورد مادران مبتلا به HIV، تغذیه با شیر مادر توصیه نمی‌شود و استفاده از شیر خشک جایگزین مناسب‌تری است.
وی همچنین از مادرانی که شیر مازاد دارند خواست تا آن را به بانک‌های شیر اهدا کنند تا برای تغذیه نوزادان نارس یا چندقلو مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه شیر اهدایی مستقیماً از سینه مادر به نوزاد منتقل نمی‌شود، بحث محرمیت شرعی در این زمینه مطرح نیست.
توصیه‌هایی درباره شیشه شیر و پستانک
این فوق تخصص کودکان استفاده از شیشه شیر در هفته‌های ابتدایی تولد را توصیه نکرد و گفت: در صورت نیاز، آموزش استفاده از شیشه باید از هفته ششم آغاز شود تا نوزاد ابتدا به تغذیه از پستان مادر عادت کند. همچنین استفاده بی‌مورد از پستانک در هفته‌های اول می‌تواند موجب اختلالات دندانی، فکی، افزایش عفونت‌های تنفسی و مشکلات گوارشی شود.
در مجموع، شیر مادر نه‌تنها تغذیه‌ای کامل برای نوزاد است، بلکه سپری محافظ در برابر بیماری‌ها، مرگ ناگهانی و اختلالات رشدی محسوب میشود. آگاهی مادران از اصول صحیح شیردهی و پرهیز از جایگزین‌های غیرضروری، نقش مهمی در سلامت جسمی و روانی کودک ایفا می‌کند.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
