251774
دیابت نوع ۲، بیماری خاموشی که میلیونها نفر در سراسر جهان را درگیر خود کرده است، اغلب با اضافهوزن و چاقی پیوند خورده است. این تصور رایج که تنها افراد چاق در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند، چالشی جدی در تشخیص و پیشگیری ایجاد میکند. اما علم پزشکی امروز نشان میدهد که تصویر پیچیدهتر از آن چیزی است که به نظر میرسد. در حالی که درصد قابل توجهی از افراد چاق با اختلالات متابولیکی و دیابت نوع ۲ دست و پنجه نرم میکنند، گروهی از افراد لاغر نیز به طور فزایندهای با این بیماری مواجه میشوند. این مقاله به بررسی دقیق دلایل علمی و پدیدههایی چون «چربی پنهان» میپردازد که درک ما از ارتباط میان چاقی، لاغری و دیابت را متحول ساخته است.
دیابت در افراد لاغر: پدیده TOFI و چربیهای سرگردان
ممکن است در ظاهر فردی لاغر و خوشاندام به نظر برسد، اما در باطن، بدن او مملو از چربیهای اضافی و خطرناک باشد. این پدیده که در علم پزشکی با اصطلاح TOFI (Thin Outside, Fat Inside) یا «لاغر از بیرون، چاق از درون» شناخته میشود، ریشه اصلی ابتلای افراد لاغر به دیابت نوع ۲ است. این چربیها به جای ذخیره شدن در زیر پوست، در اندامهای حیاتی مانند کبد، پانکراس و حتی عضلات تجمع مییابند. تجمع چربی در این مناطق، بهویژه چربی احشایی (visceral fat)، میتواند منجر به مقاومت به انسولین شود. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم میکند؛ با مقاومت سلولها به انسولین، پانکراس مجبور به تولید انسولین بیشتر میشود و در نهایت ممکن است از کار بیفتد که نتیجه آن افزایش قند خون و دیابت است.
دلایل بروز پدیده TOFI:
ظرفیت محدود ذخیره چربی زیر پوستی: بدن برخی افراد، ظرفیت کمتری برای ذخیره چربی در بافتهای چربی زیر پوست دارد. زمانی که این ظرفیت تکمیل میشود، چربی به ناچار به سمت ارگانهای داخلی سرازیر میشود.
عوامل ژنتیکی و سبک زندگی: استعداد ژنتیکی در کنار رژیم غذایی نامناسب (غنی از قند و چربیهای ناسالم) و کمبود فعالیت بدنی، نقش مهمی در انباشت چربی پنهان ایفا میکند.
چاقی متابولیکی سالم: آیا چاق بودن همیشه به معنی دیابت است؟
در سوی دیگر طیف، پدیدهای به نام MHO (Metabolically Healthy Obese) یا «چاقی متابولیکی سالم» وجود دارد. این افراد با وجود داشتن اضافهوزن یا چاقی (BMI بالا)، از نظر متابولیکی در وضعیت سالمی قرار دارند. به این معنی که سطح قند خون، فشار خون و چربیهای خون آنها در محدوده نرمال است و نشانهای از مقاومت به انسولین یا دیگر اختلالات متابولیکی ندارند.
اما نکته حائز اهمیت این است که وضعیت MHO اغلب پایدار نیست. مطالعات طولانیمدت نشان دادهاند که بسیاری از این افراد با گذشت زمان و افزایش سن، به تدریج دچار اختلالات متابولیکی میشوند و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماریهای قلبی عروقی و سایر مشکلات سلامتی در آنها افزایش مییابد. بنابراین، حتی چاقی متابولیکی سالم نیز نباید به منزله مصونیت کامل تلقی شود و نیاز به پایش و مدیریت دارد.
آستانه شخصی ذخیره چربی: کلید درک تفاوتها در ابتلا به دیابت
یکی از مفاهیم محوری در درک تفاوتها میان افراد چاق و لاغر در ابتلا به دیابت، مفهوم «آستانه شخصی ذخیره چربی» است. هر فرد دارای یک آستانه ژنتیکی و بیولوژیکی خاص برای میزان چربی است که بدن میتواند به صورت ایمن در بافتهای چربی زیر پوست ذخیره کند. تا زمانی که چربی اضافی در این بافتها انباشته شود و این آستانه تجاوز نکند، معمولاً اختلالات متابولیکی جدی رخ نمیدهد.
اما زمانی که میزان چربی دریافتی بدن از این آستانه فراتر رود، چربیها به ناچار شروع به اشغال ارگانهای داخلی مانند کبد و پانکراس میکنند. این سرریز چربی به بافتهای غیر چربی، زمینهساز مقاومت به انسولین و آغاز زنجیرهای از واکنشهای بیوشیمیایی میشود که در نهایت به دیابت نوع ۲ منجر خواهد شد. این آستانه شخصی میتواند تحت تاثیر عوامل ژنتیکی، نژاد، جنسیت و سبک زندگی فردی متفاوت باشد.
پیشگیری از دیابت: فراتر از نگاه به وزن
ارتباط میان چاقی، چربی پنهان و دیابت بسیار پیچیدهتر از یک رابطه خطی ساده است. این یافتهها تاکید میکنند که صرفاً نگاه به وزن ظاهری یا BMI برای ارزیابی خطر ابتلا به دیابت کافی نیست. برای پیشگیری و مدیریت دیابت، رویکردی جامعتر لازم است که بر سلامت متابولیکی کلی بدن متمرکز باشد:
تمرکز بر کیفیت رژیم غذایی: مصرف غذاهای کامل، غلات سبوسدار، میوهها و سبزیجات تازه و پروتئینهای کمچرب، در کنار کاهش مصرف قندهای اضافه و چربیهای ترانس.
فعالیت بدنی منظم: انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط در هفته میتواند به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش چربی پنهان کمک کند.
پایش منظم سلامتی: حتی برای افراد لاغر، انجام آزمایشهای دورهای برای بررسی سطح قند خون، چربیهای خون و عملکرد کبد توصیه میشود.
مدیریت استرس و خواب کافی: این عوامل نیز نقش مهمی در تنظیم هورمونها و سلامت متابولیکی ایفا میکنند.
در نهایت، درک این ارتباطات پیچیده به ما کمک میکند تا با دیدی جامعتر به سلامت خود بنگریم و اقدامات پیشگیرانه موثرتری را برای مقابله با دیابت، چه در افراد لاغر و چه در افراد چاق، اتخاذ کنیم. سلامت متابولیکی نه صرفاً در گرو وزن، بلکه در گرو ترکیب بدن و نحوه عملکرد سیستمهای درونی ماست.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
مطالب مرتبط
- نان سبوسدار: کلید سلامت پایدار و مبارزه با بیماریهای مزمن
- پژوهشی جدید فاش کرد: ویتامین D مادران در دوران بارداری سدی محکم در برابر پوسیدگی دندان کودکان میسازد
- تغذیه هوشمندانه بارداری؛ مغزهای خوراکی ضامن سلامت مادر و جنین میشوند
- پژوهش بینالمللی آشکار کرد: قدرتهای نادیدهگرفتهشده ADHD در بهبود سلامت روان بزرگسالان نقش کلیدی دارند
About the Author
