253474
دیابت، بیماری مزمن و پیچیده‌ای که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، برخلاف تصور رایج، تنها یک شکل ندارد. این عارضه متابولیک، با انواع گوناگون و علل، علائم و رویکردهای درمانی متفاوت، نیازمند درک عمیق‌تر است. از دیابت نوع یک که ریشه‌ای خودایمنی دارد تا دیابت بارداری و حتی شکل کمتر شناخته شده‌ای مانند دیابت نوع ۱.۵، تشخیص دقیق نوع دیابت، گام نخست برای مدیریت مؤثر و پیشگیری از عوارض جدی آن محسوب می‌شود. در این مقاله به بررسی جامع پنج نوع اصلی دیابت و تمایزات آن‌ها می‌پردازیم.
دیابت چیست؟ نقش حیاتی انسولین در کنترل قند خون
درک ماهیت دیابت مستلزم شناخت عملکرد انسولین است. انسولین، هورمونی که توسط لوزالمعده تولید می‌شود، نقش کلید ورود گلوکز (قند خون) به سلول‌ها را ایفا می‌کند تا به انرژی تبدیل شود. دکتر میشل روثنستاین، متخصص تغذیه و آموزش دیابت، بر این نکته تأکید دارد که در بیماران مبتلا به دیابت، این فرایند حیاتی دچار اختلال می‌شود. بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند و یا قادر به استفاده صحیح از آن نیست، که نتیجه آن افزایش خطرناک سطح قند خون و آسیب تدریجی به اندام‌های حیاتی در طول زمان خواهد بود.
پنج نوع اصلی دیابت؛ تفاوت‌ها و چالش‌های هر بیماری
شناخت انواع دیابت برای رویکرد درمانی صحیح و پیشگیری از عوارض ضروری است:
۱. دیابت نوع ۱ (خودایمنی): این نوع که حدود ۵ تا ۱۰ درصد کل موارد دیابت را تشکیل می‌دهد، یک بیماری خودایمنی مزمن است. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتا در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. این سلول‌ها مسئول تولید انسولین هستند. در نتیجه، بدن قادر به تولید انسولین نیست و بیماران برای بقا نیازمند تزریق روزانه انسولین هستند. مدیریت دقیق قند خون، رژیم غذایی و ورزش برای جلوگیری از عوارض قلبی و سایر مشکلات حائز اهمیت است.
۲. دیابت نوع ۲ (مقاومت به انسولین): شایع‌ترین شکل دیابت (حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد) زمانی رخ می‌دهد که بدن به انسولین تولید شده مقاوم می‌شود یا لوزالمعده قادر به تولید انسولین کافی برای جبران نیست. چاقی، کم‌تحرکی و سابقه ژنتیکی از عوامل خطر اصلی این نوع دیابت هستند. درمان معمولاً با اصلاح سبک زندگی، از جمله رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی، آغاز می‌شود و در بسیاری موارد نیاز به داروهای خوراکی یا تزریقی پیدا می‌کند. تشخیص زودهنگام و مداخلات به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
۳. پیش‌دیابت (مرحله هشدار): پیش‌دیابت به وضعیتی اطلاق می‌شود که سطح قند خون از حد طبیعی بالاتر است، اما هنوز به اندازه کافی برای تشخیص دیابت نوع ۲ بالا نرفته است. این وضعیت اغلب بدون علامت است و تنها از طریق آزمایش خون قابل تشخیص است. دکتر جوسلین کارام، متخصص غدد، بر اهمیت فوق‌العاده تشخیص زودهنگام پیش‌دیابت تأکید دارد، چرا که با تغییرات ساده در سبک زندگی، از جمله بهبود رژیم غذایی و فعالیت بدنی، می‌توان از پیشرفت آن به دیابت نوع ۲ و عوارض متعاقب آن پیشگیری کرد.
۴. دیابت بارداری (در دوران حاملگی): این نوع دیابت در دوران بارداری، معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸، تشخیص داده می‌شود. علت آن تغییرات هورمونی و مقاومت به انسولین است که در برخی زنان رخ می‌دهد. مدیریت آن شامل رژیم غذایی سالم، ورزش و در صورت نیاز، تزریق انسولین است. اگرچه دیابت بارداری اغلب پس از زایمان برطرف می‌شود، اما مادر و فرزند هر دو در آینده با ریسک بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ مواجه خواهند بود و نیازمند پیگیری‌های پزشکی هستند.
۵. دیابت نوع ۱.۵ (LADA یا خودایمنی نهفته در بزرگسالان): این نوع کمتر شناخته‌شده، ترکیبی از ویژگی‌های دیابت نوع ۱ و نوع ۲ است. دیابت LADA در بزرگسالی ظهور می‌کند و ماهیت خودایمنی دارد، به این معنی که سیستم ایمنی به تدریج و کندتر از نوع ۱، به سلول‌های تولیدکننده انسولین آسیب می‌رساند. این نوع حدود ۲ تا ۱۲ درصد از کل موارد دیابت در بزرگسالان را شامل می‌شود. در ابتدا ممکن است با داروهای خوراکی مدیریت شود، اما تقریباً همیشه در نهایت به انسولین درمانی نیاز پیدا می‌کند.
علائم دیابت نوع ۱.۵؛ تشخیص دیرهنگام و پیامدهای آن
همانطور که ذکر شد، تشخیص دیابت نوع ۱.۵ به دلیل ماهیت تدریجی آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و اغلب در ابتدا با دیابت نوع ۲ اشتباه گرفته می‌شود. آگاهی از علائم اولیه و پیشرفته آن بسیار مهم است:
علائم شایع اولیه دیابت LADA:
احساس تشنگی زیاد و خشکی دهان
افزایش دفعات ادرار، به‌ویژه در شب
خستگی مداوم و کاهش انرژی
تاری دید یا مشکلات بینایی
گرسنگی شدید حتی پس از غذا خوردن
کاهش وزن بدون دلیل مشخص
کندی ترمیم زخم‌ها یا عفونت‌های مکرر
علائم پیشرفته‌تر دیابت LADA (با کاهش بیشتر انسولین):
کاهش شدید وزن در مدت کوتاه
افزایش و پایداری قند خون ناشتا و پس از وعده‌های غذایی
احساس تهوع یا درد شکم
در موارد نادر: بروز کتواسیدوز دیابتی (DKA) که یک وضعیت اورژانسی است.
تشخیص قطعی دیابت نوع ۱.۵ معمولاً نیازمند آزمایش خون برای آنتی‌بادی‌های خودایمنی (مانند GAD و IA-2) و اندازه‌گیری سطح C-peptide است.
استراتژی‌های مؤثر برای کنترل دیابت و بهبود کیفیت زندگی
صرف‌نظر از نوع دیابت، رعایت اصول مشخصی می‌تواند در کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض جانبی نقش بسزایی داشته باشد:
فعالیت بدنی منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط در هفته (مانند ۳۰ دقیقه در پنج روز هفته) به همراه تمرینات مقاومتی، حساسیت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد.
هیدراتاسیون کافی: نوشیدن آب فراوان به حفظ تعادل قند خون کمک می‌کند.
رژیم غذایی متعادل و منظم: مصرف وعده‌های غذایی در زمان‌های مشخص با ترکیبی از پروتئین، چربی‌های سالم و کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبردار (مانند غلات کامل، حبوبات و سبزیجات نشاسته‌ای به جای قندهای ساده) اهمیت دارد.
ارتباط مداوم با تیم درمانی: همکاری با متخصص غدد، کارشناس تغذیه و مربی آموزش دیابت (CDCES) برای تنظیم برنامه درمانی شخصی و پایش وضعیت سلامت حیاتی است.
در نهایت، مهم است به یاد داشته باشیم که دیابت یک بیماری منفرد نیست، بلکه مجموعه‌ای از شرایط با علل و راهکارهای درمانی متفاوت است. از تزریق روزانه انسولین در دیابت نوع ۱ تا مدیریت از طریق رژیم غذایی و ورزش در پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲، رویکرد درمانی برای هر فرد منحصر به فرد است. با افزایش آگاهی، رعایت دقیق توصیه‌های پزشکی و اتخاذ سبک زندگی سالم، می‌توان تمامی انواع دیابت را به نحو مؤثری مدیریت کرد و کیفیت زندگی بالاتری را تجربه نمود، ضمن آنکه از بروز عوارض بلندمدت و جدی این بیماری پیشگیری می‌شود.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
مطالب مرتبط
- ترشح کدر واژینال نشان‌دهنده سلامت طبیعی یا زنگ خطر عفونت است
- مطالعه‌ای تازه نشان داد: آسپرین با دوز پایین، قلب مبتلایان به دیابت نوع ۲ را از حملات و سکته محافظت می‌کند
- هشدار متخصصان پزشکی: چرا هوش مصنوعی جایگزین پزشک متخصص در تشخیص بیماری‌ها نیست؟
- ترشح کدر واژینال نشان‌دهنده سلامت طبیعی یا زنگ خطر عفونت است
About the Author
