252457
معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با صدور هشداری جدی، نسبت به افزایش بی‌رویه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور و پیامدهای فاجعه‌بار آن از جمله تشدید مقاومت میکروبی هشدار داد. این نهاد با تأکید بر خطرات فزاینده مقاومت میکروبی، خاطرنشان کرد که تداوم این روند می‌تواند به افزایش چشمگیر آمار مرگ‌ومیر و بروز مشکلات عدیده در فرآیندهای درمانی آتی منجر شود. این هشدار در شرایطی مطرح می‌شود که کارشناسان جهانی نیز از مقاومت آنتی‌بیوتیکی به عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های سلامت قرن ۲۱ یاد می‌کنند.
مقاومت میکروبی: تهدیدی جهانی و بحرانی برای سلامت عمومی
مقاومت میکروبی یا AMR (Antimicrobial Resistance) پدیده‌ای است که در آن میکروب‌ها مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها در برابر داروهایی که برای از بین بردن آن‌ها طراحی شده‌اند، مقاوم می‌شوند. این وضعیت درمان عفونت‌ها را دشوار یا حتی ناممکن می‌سازد. وزارت بهداشت با اشاره به آمارهای تکان‌دهنده جهانی، اعلام کرده است که سالانه بیش از ۱.۲۷ میلیون نفر به طور مستقیم بر اثر مقاومت میکروبی جان خود را از دست می‌دهند و حدود ۵ میلیون مرگ‌ومیر نیز با این پدیده مرتبط است. بر اساس پیش‌بینی‌های جهانی، در صورت عدم اتخاذ تدابیر مؤثر، این رقم تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند به ۱۰ میلیون مرگ در سال افزایش یابد که این آمار از مرگ‌ومیر ناشی از سرطان نیز پیشی خواهد گرفت. این بحران جهانی، کشورهای مختلف را به تکاپو واداشته تا برای مقابله با آن راهکارهای ملی و بین‌المللی اتخاذ کنند.
چرا ایران در صدر مصرف آنتی‌بیوتیک قرار دارد؟
آمارها نشان می‌دهد که وضعیت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران نگران‌کننده است. بر اساس گزارش معاونت بهداشت وزارت بهداشت، ایران در میان ۶۲ کشور جهان، بالاترین میزان مصرف داروهای ضدمیکروبی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که تحقیقات داخلی نیز شیوع خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک را در کشور بین ۲۱ تا ۸۶ درصد گزارش کرده‌اند. این ارقام فاجعه‌بار، زنگ خطر جدی را برای سلامت عمومی کشور به صدا درآورده است. یکی از دلایل اصلی این وضعیت، باور غلط بسیاری از افراد مبنی بر تأثیر آنتی‌بیوتیک‌ها بر تمام عفونت‌ها است، در حالی که بسیاری از بیماری‌های رایج مانند گلودرد، سرفه، تب و آبریزش بینی که اغلب در فصول سرد سال شیوع می‌یابند (مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزا و حتی کووید-۱۹)، منشأ ویروسی دارند و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نه تنها بی‌فایده است، بلکه به تشدید مقاومت میکروبی دامن می‌زند.
پیامدهای مقاومت آنتی‌بیوتیکی: از درمان‌های ناممکن تا افزایش مرگ‌ومیر
ادامه روند فعلی مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، پیامدهای وخیمی برای سیستم بهداشت و درمان کشور به همراه خواهد داشت. معاونت بهداشت وزارت بهداشت هشدار داده است که مقاومت میکروبی، درمان عفونت‌های رایج را به مراتب دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهد کرد. مقاومت نسبت به داروهای حیاتی مانند کارباپنم، به خصوص در میکروب‌های بیمارستانی، به سطوحی نگران‌کننده رسیده است:
آسینتوباکتر: ۹۲ درصد مقاومت نسبت به کارباپنم
سودومونا: ۶۰ درصد مقاومت نسبت به کارباپنم
کلبسیلا: ۵۶ درصد مقاومت نسبت به کارباپنم
این میزان مقاومت، نه تنها منجر به افزایش مدت بستری بیماران و هزینه‌های درمانی می‌شود، بلکه می‌تواند بسیاری از اقدامات درمانی حیاتی نظیر جراحی‌های بزرگ، شیمی‌درمانی بیماران سرطانی، پیوند اعضا و حتی زایمان‌های سزارین را با خطرات جدی و احتمال بالای شکست مواجه کند. در نتیجه، بیماری‌های ساده امروزی، به عفونت‌های کشنده‌ای تبدیل خواهند شد که هیچ دارویی قادر به درمان آن‌ها نیست.
راهکارهای پیشگیری از بحران مقاومت میکروبی و مصرف صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها
برای مقابله با این تهدید رو به رشد، معاونت بهداشت وزارت بهداشت بر رعایت اصول کلیدی در مصرف داروهای ضدمیکروبی تأکید کرده است. این اصول که نقشی حیاتی در حفظ اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها دارند، شامل موارد زیر است:
مصرف دارو تنها با تجویز پزشک: از خوددرمانی و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بدون نسخه پزشک به شدت خودداری شود.
تکمیل دوره درمان: حتی پس از احساس بهبودی، تمام دوره درمانی که توسط پزشک تجویز شده است، باید به طور کامل طی شود. قطع زودهنگام دارو می‌تواند منجر به زنده ماندن باکتری‌های مقاوم‌تر شود.
عدم استفاده از داروهای باقی‌مانده: از مصرف آنتی‌بیوتیک‌های باقی‌مانده از دوره‌های درمانی قبلی یا داروهای دیگران خودداری کنید.
پرهیز از مصرف در بیماری‌های ویروسی: آنتی‌بیوتیک‌ها بر ویروس‌ها اثری ندارند؛ لذا برای سرماخوردگی، آنفلوآنزا، کرونا و سایر عفونت‌های ویروسی مصرف نشوند.
علاوه بر این، رعایت بهداشت فردی و عمومی نیز نقش بسزایی در پیشگیری از انتقال عفونت‌ها و در نتیجه کاهش نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها دارد:
شست‌وشوی مکرر و صحیح دست‌ها با آب و صابون.
رعایت بهداشت غذایی و اطمینان از پخت کامل مواد غذایی.
واکسیناسیون به موقع برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی.
پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه یا سرفه.
این هشدارها به‌ویژه در شرایط کنونی که بسیاری از بیماری‌ها به دلیل استفاده بی‌رویه از داروهای ضدمیکروبی به بیماری‌های مقاوم به درمان تبدیل شده‌اند، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. مقابله با بحران مقاومت میکروبی نیازمند همکاری آگاهانه مردم، کادر درمان و سیاست‌گذاران حوزه سلامت است.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
مطالب مرتبط
- کشف علامت هشداردهنده جدید، امیدها برای تشخیص زودهنگام سرطان پانکراس را افزایش داد
- آموکسی‌سیلین و سفکسیم در صدر پرفروش‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های ایران در سال ۱۴۰۳؛ زنگ هشداری برای مقاومت دارویی
- تنظیم دقیق ساعت بدن؛ راز سلامتی و پیشگیری از بیماری‌های مزمن فاش شد
- آموکسی‌سیلین و سفکسیم در صدر پرفروش‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های ایران در سال ۱۴۰۳؛ زنگ هشداری برای مقاومت دارویی
About the Author
