بی‌خوابی متناقض وقتی خوابیده‌اید، اما فکر می‌کنید بیدارید!
بی‌خوابی متناقض یا پارادوکسیکال، یکی از اختلالات عجیب خواب است که در آن فرد عملاً خوابیده اما تصور می‌کند بیدار بوده است. این وضعیت که می‌تواند با احساس خستگی و سردرگمی همراه باشد، سال‌هاست مورد توجه پژوهشگران علوم اعصاب و خواب قرار گرفته است.
بی‌خوابی متناقض چیست؟
در این اختلال، فرد ساعات مشخصی را در خواب سپری می‌کند، اما مغز او قادر به تشخیص دقیق مرز میان خواب و بیداری نیست. به همین دلیل، فرد پس از بیدار شدن اصرار دارد که نخوابیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این پدیده ناشی از فعالیت نامنظم بخش‌های مختلف مغز است؛ بخشی در خواب فرو می‌رود و بخشی دیگر همچنان فعال باقی می‌ماند.
شواهد علمی و نمونه‌های آزمایشگاهی
در سال ۲۰۱۸، پژوهشگری از دانشگاه فلیندرز استرالیا با موردی مواجه شد که دستگاه‌های پایش خواب نشان می‌دادند فرد به خواب عمیق رفته است، اما او پس از بیداری تأکید داشت که اصلاً نخوابیده است. این نمونه بارز بی‌خوابی متناقض نشان می‌دهد که مغز می‌تواند حتی دستگاه‌های استاندارد خواب را نیز فریب دهد.
تاریخچه شناسایی اختلال
بی‌خوابی متناقض پدیده‌ای تازه نیست. پزشکان فرانسوی در سال ۱۹۵۹ آن را با عنوان «بی‌خوابی کاذب» معرفی کردند. با پیشرفت فناوری‌های تصویربرداری مغزی، اکنون مشخص شده است که این اختلال زمانی رخ می‌دهد که مغز در تفکیک حالت‌های خواب و بیداری دچار اختلال می‌شود.
واقعیت‌های آماری درباره بی‌خوابی متناقض
- افراد مبتلا به بی‌خوابی متناقض به‌طور متوسط تنها ۲۳ دقیقه کمتر از افراد عادی می‌خوابند.
- حدود نیمی از کسانی که از بی‌خوابی شکایت دارند، در واقع بیش از ۶ ساعت در شب خوابیده‌اند.
- نزدیک به ۲۵ درصد بیماران مبتلا، در طول شب خود را بیدار احساس می‌کنند در حالی که در خواب بوده‌اند.
راهکارهای علمی برای مدیریت بی‌خوابی متناقض
پژوهشگران برای مقابله با این اختلال چند روش درمانی پیشنهاد کرده‌اند:
- درمان شناختی ـ رفتاری (CBT-I): کاهش افکار منفی و نگرانی‌های مرتبط با خواب.
- قصد متناقض: فرد به‌جای تلاش برای خوابیدن، به خود می‌گوید قصد ندارد بخوابد و تنها استراحت می‌کند؛ روشی که اضطراب خواب را کاهش می‌دهد.
اهمیت شناخت این اختلال
بی‌خوابی متناقض اگرچه در نگاه نخست بی‌ضرر به نظر می‌رسد، اما می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و احساس خستگی روزانه را تشدید کند. شناخت بهتر این پدیده و آگاهی از راهکارهای علمی، گامی مهم در بهبود کیفیت خواب و ارتقای سلامت روانی افراد به شمار می‌رود.
بی‌خوابی متناقض یادآور این حقیقت است که خواب تنها یک فرآیند جسمی نیست، بلکه تجربه‌ای ذهنی و پیچیده است که درک درست آن می‌تواند کلید بهبود کیفیت زندگی باشد.
مجله سلامت و بهداشت دکتر هادی خرم نژاد
About the Author
